सर्वेक्षणात असेही नमूद केले आहे की चक्रीवादळे, जोरदार पाऊस, पुर, वादळे, गारवा आणि दुष्काळ यांसारख्या अतिहवामान परिस्थितीमुळे भाजीपाला उत्पादन आणि किंमतींवर परिणाम होतो.
भारताने हवामानासंबंधीच्या प्रतिकूल परिस्थितींना सामोरे जाणारी पिकांची जात विकसित करणे आणि उत्पादन वाढवण्यासाठी उत्पादकता वाढवणे आवश्यक आहे, विशेषत: डाळी, तेलबिया, टोमॅटो आणि कांदा यांचे उत्पादन वाढवून दीर्घकालीन किंमत स्थिरता सुनिश्चित करणे आवश्यक आहे, असे आर्थिक सर्वेक्षण 2024-25 मध्ये शुक्रवारी (31 जानेवारी, 2025) नमूद करण्यात आले आहे. अन्न महागाईच्या चिंतेच्या पार्श्वभूमीवर हे सर्वेक्षण संसदेत अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन यांनी सादर केले. सर्वेक्षणात असेही नमूद करण्यात आले आहे की भारतातील अन्न महागाईचा दर काही अन्नपदार्थांमुळे, विशेषत: भाजीपाला आणि डाळी यांमुळे, टिकून आहे.
2024-25 च्या एकूण महागाईमध्ये भाजीपाला आणि डाळी यांचे योगदान 32.3% होते. जेव्हा या वस्तू वगळल्या जातात, तेव्हा FY25 (एप्रिल-डिसेंबर) साठी सरासरी अन्न महागाईचा दर 4.3% होता, जो एकूण अन्न महागाईपेक्षा 4.1% कमी आहे, असे सर्वेक्षणात नमूद करण्यात आले आहे. सर्वेक्षणात असेही नमूद केले आहे की चक्रीवादळे, जोरदार पाऊस, पुर, वादळे, गारवा आणि दुष्काळ यांसारख्या अतिहवामान परिस्थितीमुळे भाजीपाला उत्पादन आणि किंमतींवर परिणाम होतो.
या प्रतिकूल हवामान परिस्थितीमुळे साठवण आणि वाहतूक यांनाही मोठ्या आव्हानांना सामोरे जावे लागते, ज्यामुळे पुरवठा साखळीत तात्पुरते व्यत्यय येतात आणि भाजीपाल्यांच्या किंमती वाढतात, असेही सर्वेक्षणात नमूद करण्यात आले आहे. अर्थसंकल्पापूर्वीच्या या दस्तऐवजात असेही नमूद करण्यात आले आहे की FY2022-23 पासून टोमॅटोच्या किंमतींवर अडथळ्यांमुळे अधूनमधून ताण निर्माण झाला आहे. सरकारच्या प्रयत्नांनंतरही, टोमॅटोच्या किंमती उच्च राहिल्या आहेत, कारण ते अतिशय नाशवंत स्वरूपाचे आहे आणि त्याचे उत्पादन काही राज्यांतच केंद्रित आहे, असेही सर्वेक्षणात नमूद करण्यात आले आहे.
“डाळी, तेलबिया, टोमॅटो आणि कांदा यांचे उत्पादन वाढवण्यासाठी, हवामानासंबंधीच्या प्रतिकूल परिस्थितींना सामोरे जाणारी पिकांची जात विकसित करणे, उत्पादकता वाढवणे आणि पिकांचे नुकसान कमी करणे यावर लक्ष केंद्रित करून संशोधन करणे आवश्यक आहे,” असे सर्वेक्षणात सुचवण्यात आले आहे.
शेतकऱ्यांना उत्तम पद्धती, उच्च उत्पादनक्षम आणि रोगप्रतिरोधक बियाणांच्या जाती वापरणे, आणि डाळी, टोमॅटो आणि कांदा यांच्या मुख्य उत्पादन क्षेत्रांमध्ये शेती पद्धती सुधारण्यासाठी लक्ष्यित हस्तक्षेप यांवर प्रशिक्षण देणे आवश्यक आहे, असेही सर्वेक्षणात नमूद करण्यात आले आहे. सर्वेक्षणात असेही सुचवण्यात आले आहे की किंमती, साठा, साठवण आणि प्रक्रिया सुविधा यांचे निरीक्षण करण्यासाठी मजबूत डेटा संकलन आणि विश्लेषण प्रणाली अंमलात आणणे आवश्यक आहे. “या डेटाचा वापर सुधारण्याच्या क्षेत्रांना ओळखण्यासाठी आणि माहितीपूर्ण धोरणात्मक निर्णय घेण्यासाठी केला पाहिजे. देशातील विविध संस्थांकडून गोळा केलेल्या आवश्यक अन्नपदार्थांच्या उच्च-वारंवारता किंमत निरीक्षण डेटाला शेतापासून अंतिम ग्राहकापर्यंतच्या प्रत्येक टप्प्यावर किंमत वाढ निश्चित करण्यासाठी आणि निरीक्षण करण्यासाठी जोडले जाऊ शकते,” असे सर्वेक्षणात नमूद करण्यात आले आहे.
आव्हानांना सामोरे जात असूनही, RBI आणि IMF यांचा अंदाज आहे की FY2025-26 मध्ये भारतातील ग्राहक किंमत महागाई हळूहळू सुमारे 4% च्या महागाई लक्ष्याशी जुळेल.
FAQ (वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न)
**1. हवामानासंबंधीच्या प्रतिकूल परिस्थितींना सामोरे जाणारी पिकांची जात विकसित करणे का आवश्यक आहे?**
हवामानासंबंधीच्या प्रतिकूल परिस्थितींना सामोरे जाणारी पिकांची जात विकसित करणे आवश्यक आहे कारण चक्रीवादळे, जोरदार पाऊस, पुर, वादळे, गारवा आणि दुष्काळ यांसारख्या अतिहवामान परिस्थितीमुळे भाजीपाला आणि इतर पिकांचे उत्पादन आणि किंमतींवर परिणाम होतो. यामुळे अन्नपुरवठा साखळीत व्यत्यय येतो आणि किंमती वाढतात.
**2. आर्थिक सर्वेक्षण 2024-25 नुसार कोणत्या पिकांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे?**
आर्थिक सर्वेक्षण 2024-25 नुसार डाळी, तेलबिया, टोमॅटो आणि कांदा या पिकांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. या पिकांचे उत्पादन वाढवण्यासाठी हवामानासंबंधीच्या प्रतिकूल परिस्थितींना सामोरे जाणारी जात विकसित करणे, उत्पादकता वाढवणे आणि पिकांचे नुकसान कमी करणे आवश्यक आहे.
**3. भाजीपाला आणि डाळी यांचा अन्न महागाईवर कसा परिणाम होतो?**
2024-25 च्या एकूण महागाईमध्ये भाजीपाला आणि डाळी यांचे योगदान 32.3% आहे. जेव्हा या वस्तू वगळल्या जातात, तेव्हा FY25 (एप्रिल-डिसेंबर) साठी सरासरी अन्न महागाईचा दर 4.3% होता, जो एकूण अन्न महागाईपेक्षा 4.1% कमी आहे. यावरून स्पष्ट होते की भाजीपाला आणि डाळी यांचा अन्न महागाईवर मोठा परिणाम होतो.
**4. टोमॅटोच्या किंमती उच्च का राहिल्या आहेत?**
टोमॅटोच्या किंमती उच्च राहिल्या आहेत कारण ते अतिशय नाशवंत स्वरूपाचे आहे आणि त्याचे उत्पादन काही राज्यांतच केंद्रित आहे. FY2022-23 पासून टोमॅटोच्या पुरवठ्यात अडथळे निर्माण झाल्यामुळे किंमतींवर ताण निर्माण झाला आहे.
**5. शेतकऱ्यांना कोणत्या प्रशिक्षणाची आवश्यकता आहे?**
शेतकऱ्यांना उत्तम शेती पद्धती, उच्च उत्पादनक्षम आणि रोगप्रतिरोधक बियाणांच्या जाती वापरणे, आणि डाळी, टोमॅटो आणि कांदा यांच्या मुख्य उत्पादन क्षेत्रांमध्ये शेती पद्धती सुधारण्यासाठी लक्ष्यित हस्तक्षेप यांवर प्रशिक्षण देणे आवश्यक आहे.
**6. डेटा संकलन आणि विश्लेषण प्रणाली का आवश्यक आहे?**
किंमती, साठा, साठवण आणि प्रक्रिया सुविधा यांचे निरीक्षण करण्यासाठी मजबूत डेटा संकलन आणि विश्लेषण प्रणाली अंमलात आणणे आवश्यक आहे. या डेटाचा वापर सुधारण्याच्या क्षेत्रांना ओळखण्यासाठी आणि माहितीपूर्ण धोरणात्मक निर्णय घेण्यासाठी केला पाहिजे.
**7. भारतातील महागाईचा दर भविष्यात कसा असेल?**
RBI आणि IMF यांचा अंदाज आहे की FY2025-26 मध्ये भारतातील ग्राहक किंमत महागाई हळूहळू सुमारे 4% च्या महागाई लक्ष्याशी जुळेल.