२० फेब्रुवारी, २०२५ रोजी सकाळच्या व्यापारात भारतीय रुपया अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत १९ पैश्यांनी मजबूत झाला आहे. आंतरबँक विदेशी चलन बाजारात रुपयाने ८६.८८ रुपये प्रति डॉलर अशी सुरुवात केली आणि नंतर त्यात सुधारणा होऊन ८६.७९ रुपये प्रति डॉलर इतकी वाढ झाली. मंगळवारी रुपयाची किंमत ८६.९८ रुपये प्रति डॉलर इतकी होती, परंतु गुरुवारी त्यात सुधारणा दिसून आली. बुधवारी ‘छत्रपती शिवाजी महाराज जयंती’ मुळे चलन बाजार बंद होता.
डॉलर आणि कच्च्या तेलाच्या किमतीत घट
अमेरिकन डॉलर आणि कच्च्या तेलाच्या किमतीत झालेल्या घटामुळे रुपयाला मजबूती मिळाली आहे. ग्लोबल ऑइल बेंचमार्क ब्रेंट क्रूडच्या फ्युचर्स ट्रेडमध्ये ०.३४% घट झाली आहे आणि तेलाची किंमत प्रति बॅरल ७५.७८ डॉलर इतकी आहे. तसेच, डॉलर इंडेक्समध्ये ०.१६% ची घट झाली आहे, ज्यामुळे डॉलरची मागणी कमी झाली आहे.
परदेशी गुंतवणुकीत घट, रुपयावर दबाव
विदेशी चलन व्यापाऱ्यांच्या म्हणण्यानुसार, देशांतर्गत इक्विटी बाजारात मंदीचा कल आणि परदेशी निधीच्या प्रवाहात होत असलेली घट यामुळे गुंतवणूकदारांच्या मनोवृत्तीवर नकारात्मक प्रभाव पडत आहे. या कारणांमुळे USD/INR जोडीवर नकारात्मक प्रभाव दिसून येत आहे. गेल्या काही दिवसांत परदेशी संस्थात्मक गुंतवणूकदारांनी (FII) भारतीय शेअर बाजारातून १,८८१.३० कोटी रुपयांच्या समतुल्य शेअर्सची विक्री केली आहे.
अर्थव्यवस्थेची चाल: चांगली, पण आव्हानेही
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या (RBI) फेब्रुवारी बुलेटिनमध्ये प्रकाशित झालेल्या ‘अर्थव्यवस्थेची सद्यस्थिती’ या लेखानुसार, वाहन विक्री, हवाई वाहतूक, स्टीलचा वापर आणि GST इ-वे बिल्स यासारख्या उच्च-वारंवारता निर्देशकांवरून असे दिसते की २०२४-२५ च्या दुसऱ्या सहामाहीत आर्थिक क्रियाकलापांमध्ये चांगली गती येईल. तथापि, अमेरिकेच्या आर्थिक सक्षमतेमुळे डॉलर मजबूत झाल्याने उदयोन्मुख अर्थव्यवस्थांमधून भांडवल बाहेर पडण्याचा धोका वाढत आहे, ज्यामुळे बाह्य अस्थिरतेचा प्रश्न निर्माण होत आहे.
USD/INR जोडीची अपेक्षित श्रेणी
CR फॉरेक्स अॅडव्हायझर्सचे एमडी अमित पबारी यांच्या म्हणण्यानुसार, USD/INR जोडी ८६.६० ते ८७.२० च्या श्रेणीत व्यापार करेल अशी अपेक्षा आहे. ८७.२० हा पातळी मजबूत प्रतिकार म्हणून उभी आहे, तर ८६.५० हा महत्त्वाचा आधार क्षेत्र म्हणून काम करत आहे. जर ८६.५० च्या खाली रुपयाची किंमत जात असेल, तर ८५.८०-८६.०० च्या पातळीपर्यंत रुपयाला मदत मिळू शकते.
शेअर बाजारातील परिस्थिती
देशांतर्गत शेअर बाजारातील परिस्थितीही मंदीची आहे. ३०-शेअरचा BSE सेन्सेक्स २९७.३३ गुणांनी, किंवा ०.३९% ने घसरून ७५,६४१.८५ गुणांवर आहे, तर निफ्टी ६९.२५ गुणांनी, किंवा ०.३% ने घसरून २२,८६३.६५ गुणांवर आहे.
निष्कर्ष
रुपयाच्या मजबुतीकरणाचा हा कालावधी असला तरी, जागतिक आर्थिक परिस्थिती आणि डॉलरच्या मजबुतीमुळे रुपयावर दबाव कायम आहे. गुंतवणूकदारांनी बाजारातील चढ-उतारांवर लक्ष ठेवून योग्य निर्णय घेणे आवश्यक आहे. आर्थिक सुधारणांच्या चालू प्रक्रियेमुळे भारतीय अर्थव्यवस्थेला पाठिंबा मिळत आहे, परंतु जागतिक आव्हानांमुळे रुपयाच्या भविष्यावर अजूनही अनिश्चितता आहे.
रुपयाच्या चढ-उतारांसंबंधी वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)
१. रुपयाची किंमत डॉलरच्या तुलनेत कशी ठरवली जाते?
रुपयाची किंमत डॉलरच्या तुलनेत विदेशी चलन बाजारातील मागणी आणि पुरवठ्यानुसार ठरवली जाते. जर डॉलरची मागणी जास्त असेल तर रुपयाची किंमत कमी होते, तर जर रुपयाची मागणी जास्त असेल तर रुपयाची किंमत वाढते.
२. रुपयाच्या किमतीवर कोणते घटक प्रभाव टाकतात?
रुपयाच्या किमतीवर खालील घटक प्रभाव टाकतात:
– **परदेशी गुंतवणूक:** FII (Foreign Institutional Investors) च्या गुंतवणुकीमुळे रुपयावर प्रभाव पडतो.
– तेलाच्या किमती: भारत तेल आयात करतो, त्यामुळे तेलाच्या किमती वाढल्यास रुपयावर दबाव येतो.
डॉलरची मजबूती: जागतिक स्तरावर डॉलर मजबूत झाल्यास रुपयाची किंमत कमी होते.
आर्थिक सूचकांक: GDP, महागाई, व्याजदर यासारख्या आर्थिक निर्देशकांमुळे रुपयावर प्रभाव पडतो.
३. रुपयाच्या मजबुतीकरणाचा अर्थ काय?
रुपयाचे मजबुतीकरण म्हणजे डॉलरच्या तुलनेत रुपयाची किंमत वाढणे. उदाहरणार्थ, जर १ डॉलर = ८७ रुपये असेल आणि नंतर ते १ डॉलर = ८६ रुपये असेल, तर रुपयाचे मजबुतीकरण झाले असे म्हणतात.
४. रुपयाच्या मजबुतीकरणाचे फायदे कोणते?
आयात स्वस्त होते: रुपयाचे मजबुतीकरण झाल्यास आयात केलेल्या वस्तू स्वस्त होतात.
तेल आयातीवर सकारात्मक प्रभाव:तेलाच्या किमती कमी होतात, ज्यामुळे इंधनाच्या किमतीत घट होते.
परदेशी कर्जावरील भार कमी होतो:रुपयाचे मजबुतीकरण झाल्यास परदेशी कर्जाची परतफेड करताना कमी रुपये खर्च करावे लागतात.
५. रुपयाच्या मजबुतीकरणाचे तोटे कोणते?
निर्यातीवर नकारात्मक प्रभाव:रुपयाचे मजबुतीकरण झाल्यास निर्यात केलेल्या वस्तू महाग होतात, ज्यामुळे निर्यातदारांना नुकसान होऊ शकते.
परदेशी गुंतवणूकदारांना नुकसान: FII ला त्यांच्या गुंतवणुकीवर कमी नफा मिळतो.
६. रुपयाच्या किमतीवर तेलाच्या किमतीचा प्रभाव का पडतो?
भारत तेलाचा मोठ्या प्रमाणात आयात करतो. तेलाच्या किमती वाढल्यास आयात करण्यासाठी जास्त डॉलर खर्च करावे लागतात, ज्यामुळे डॉलरची मागणी वाढते आणि रुपयाची किंमत कमी होते.
७. RBI चलन बाजारात हस्तक्षेप का करते?
RBI रुपयाच्या अतिरिक्त चढ-उतारांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी चलन बाजारात हस्तक्षेप करते. RBI डॉलर विकून किंवा खरेदी करून रुपयाची किंमत स्थिर ठेवण्याचा प्रयत्न करते.
८. USD/INR जोडीचा अर्थ काय?
USD/INR जोडी म्हणजे एक अमेरिकन डॉलरची किंमत भारतीय रुपयांमध्ये किती आहे हे दर्शविणारा दर. उदाहरणार्थ, जर USD/INR = ८६.७९ असेल, तर १ डॉलर = ८६.७९ रुपये.
९. रुपयाच्या भविष्यातील दिशेबद्दल काय अपेक्षा आहे?
विदेशी चलन व्यापाऱ्यांच्या म्हणण्यानुसार, USD/INR जोडी ८६.६० ते ८७.२० च्या श्रेणीत व्यापार करेल अशी अपेक्षा आहे. तथापि, जागतिक आर्थिक परिस्थिती आणि डॉलरच्या मजबुतीमुळे रुपयावर दबाव कायम आहे.
१०. गुंतवणूकदारांनी कोणती काळजी घ्यावी?
गुंतवणूकदारांनी चलन बाजारातील चढ-उतारांवर लक्ष ठेवून योग्य निर्णय घेणे आवश्यक आहे. तसेच, जागतिक आर्थिक परिस्थिती, तेलाच्या किमती आणि RBI च्या धोरणांवर लक्ष ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
निष्कर्ष:
रुपयाच्या चढ-उतारांमुळे गुंतवणूकदार आणि व्यापाऱ्यांवर प्रभाव पडतो. त्यामुळे बाजारातील बदलांचे निरीक्षण करून योग्य धोरण अवलंबणे आवश्यक आहे.