2024 मध्ये भारताने 14.3% जागतिक रेमिटन्स मिळवले, ज्यामुळे तो या क्षेत्रात अव्वल राहिला. जागतिक पातळीवरील सर्वाधिक रकमेचा विक्रम मोडत, भारताला या वर्षी $129.1 अब्ज इतकी रक्कम मिळाली. यामुळे भारताचा सहस्राब्दीतील कोणत्याही देशासाठी जागतिक रेमिटन्समधील सर्वाधिक वाटा नोंदवला गेला.
रेमिटन्स म्हणजे काय?
रेमिटन्स म्हणजे परदेशात काम करणाऱ्या व्यक्ती त्यांच्या कुटुंबीयांसाठी पाठवलेली आर्थिक मदत. अनेक विकसनशील देशांमध्ये ही रक्कम जीवनावश्यक उत्पन्नाचा स्रोत ठरते. त्याशिवाय, प्राप्तकर्त्या देशांच्या अर्थव्यवस्थेवरही याचा सकारात्मक परिणाम होतो.
मेक्सिको आणि चीनचे स्थान
2024 मध्ये रेमिटन्स मिळवणाऱ्या देशांमध्ये मेक्सिको आणि चीन अनुक्रमे दुसऱ्या आणि तिसऱ्या क्रमांकावर होते.
चीनच्या वाट्यात घट
2000-2024 या काळात चीनच्या रेमिटन्सच्या वाट्यात मोठ्या प्रमाणात चढ-उतार झाले. 2000 च्या सुरुवातीस 1% पेक्षा कमी वाटा असलेला चीन 2010 च्या सुरुवातीस 10% च्या वर पोहोचला. मात्र, 2020 नंतर त्यात घट होऊन 2024 मध्ये केवळ 5.3% राहिला, जो दोन दशकांतील नीचांक ठरला. जागतिक बँकेच्या मते, चीनमधील आर्थिक प्रगती आणि कमी-कुशल कामगार स्थलांतरात घट झाल्यामुळे ही परिस्थिती उद्भवली.
रेमिटन्सचा GDP वरील प्रभाव
रेमिटन्सचा GDP वरील प्रभाव पाहता, नेपाळसारख्या देशांमध्ये 2024 मध्ये GDP च्या 25% पेक्षा जास्त रक्कम रेमिटन्समधून आली. इतर देशांमध्ये ताजिकिस्तान, निकाराग्वा, लेबनॉन, सामोआ, होंडुरास, आणि टोंगा यांचा समावेश होता. भारतामध्ये मात्र रेमिटन्सचा वाटा GDP च्या 3.3% होता.
कमी आणि मध्यम उत्पन्न देशांतील रेमिटन्सचे महत्त्व
2024 मध्ये कमी आणि मध्यम उत्पन्न देशांना एकूण $685 अब्ज रेमिटन्स प्राप्त झाले. ही रक्कम थेट परदेशी गुंतवणूक (FDI) आणि अधिकृत विकास सहाय्य (ODA) या आर्थिक प्रवाहांपेक्षा खूपच जास्त होती. FDI म्हणजे परदेशी गुंतवणूक, तर ODA म्हणजे गरीब देशांच्या विकासासाठी श्रीमंत देशांकडून मिळणारी आर्थिक मदत.
रेमिटन्सची वाढ आणि FDIची घट
गेल्या दशकात रेमिटन्समध्ये 57% वाढ झाली, तर कमी आणि मध्यम उत्पन्न देशांतील FDIत 41% घट झाली आहे.
निष्कर्ष
2024 मधील आकडेवारी भारत आणि इतर देशांसाठी रेमिटन्सचे महत्त्व स्पष्ट करते. या आर्थिक मदतीमुळे केवळ कुटुंबांनाच नव्हे, तर संपूर्ण अर्थव्यवस्थेला मोठा आधार मिळतो. रेमिटन्स हे विकसनशील देशांच्या आर्थिक प्रगतीसाठी एक महत्त्वपूर्ण साधन ठरले आहे.
FAQ :
प्रश्न 1: रेमिटन्स म्हणजे काय?
उत्तर: रेमिटन्स म्हणजे परदेशात काम करणाऱ्या व्यक्ती त्यांच्या कुटुंबीयांना पाठवलेली आर्थिक मदत, जी त्यांच्या उपजीविकेसाठी आणि अर्थव्यवस्थेच्या विकासासाठी महत्त्वाची ठरते.
प्रश्न 2: 2024 मध्ये भारताने किती रक्कम रेमिटन्स स्वरूपात मिळवली?
उत्तर: 2024 मध्ये भारताने $129.1 अब्ज रक्कम रेमिटन्स स्वरूपात मिळवली, ज्यामुळे जागतिक रेमिटन्समध्ये भारताचा वाटा 14.3% होता.
प्रश्न 3: भारताचा जागतिक रेमिटन्समध्ये वाटा इतका जास्त का आहे?
उत्तर: भारतातील स्थलांतरित कामगार मोठ्या प्रमाणावर परदेशात काम करतात आणि आपल्या कुटुंबांना आर्थिक मदत पाठवतात. यामुळे भारताचा जागतिक रेमिटन्समधील वाटा वाढतो.
प्रश्न 4: 2024 मध्ये रेमिटन्सच्या प्राप्तीमध्ये कोणते देश भारतानंतर होते?
उत्तर: भारतानंतर मेक्सिको आणि चीन हे देश रेमिटन्स मिळवण्यात पुढे होते.
प्रश्न 5: 2024 मध्ये चीनच्या रेमिटन्समध्ये घट का झाली?
उत्तर: चीनमध्ये आर्थिक स्थैर्य आणि कमी-कुशल कामगार स्थलांतरात घट झाल्यामुळे 2024 मध्ये चीनचा रेमिटन्सचा वाटा कमी झाला.
प्रश्न 6: रेमिटन्सचा देशाच्या GDP वर कसा परिणाम होतो?
उत्तर: रेमिटन्समुळे अनेक देशांच्या अर्थव्यवस्थेला आधार मिळतो. नेपाळसारख्या देशांमध्ये GDP च्या 25% पेक्षा जास्त रक्कम रेमिटन्समधून येते, तर भारतात GDP च्या 3.3% वाटा आहे.
प्रश्न 7: कमी आणि मध्यम उत्पन्न देशांसाठी रेमिटन्स का महत्त्वाच्या आहेत?
उत्तर: कमी व मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांसाठी रेमिटन्स उत्पन्नाचा महत्त्वाचा स्त्रोत आहे आणि हे पैसे थेट परदेशी गुंतवणूक (FDI) व विकासासाठी मिळणाऱ्या आर्थिक सहाय्यापेक्षा अधिक महत्त्वाचे ठरतात.
प्रश्न 8: रेमिटन्स आणि FDI यामध्ये काय फरक आहे?
उत्तर: रेमिटन्स हे स्थलांतरित व्यक्तींनी आपल्या कुटुंबांसाठी पाठवलेले पैसे आहेत, तर FDI म्हणजे व्यवसायासाठी परदेशी गुंतवणूकदारांनी केलेली गुंतवणूक आहे.
प्रश्न 9: भारत रेमिटन्सच्या क्षेत्रात आघाडीवर का आहे?
उत्तर: भारतातील उच्चशिक्षित आणि कौशल्ययुक्त स्थलांतरित कामगार मोठ्या प्रमाणावर परदेशात काम करत असल्यामुळे भारत रेमिटन्समध्ये आघाडीवर आहे.
प्रश्न 10: रेमिटन्सचे महत्त्व भविष्यात कसे असेल?
उत्तर: रेमिटन्स विकसनशील देशांसाठी भविष्यातही महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतील, विशेषतः जेथे स्थलांतरित कामगारांची संख्या मोठी आहे आणि अर्थव्यवस्थेला यामुळे अधिक आधार मिळतो.